CODZIENNE REFLEKSJE
REZYGNACJA Z SAMOWOLI
Postanowiliśmy powierzyć nasze zdrowie i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
Dwanaście Kroków i Dwanaście Tradycji, str. 36
Choćby nie wiem jak człowiek chciał spróbować, to w jaki dokładnie sposób ma powierzyć swoja własna wolę i swoje własne życie opiece jakiegoś Boga, o którym myśli, że On istnieje? Poszukując odpowiedzi na to pytanie, zdałem sobie sprawę z mądrości jaka ją napisano: a mianowicie, że Krok ten składa się z dwóch części. Wiem, ze w moim dawnym życiu powinienem był już wiele razy umrzeć, albo przynajmniej zostać ranny – a jednak nigdy do tego nie doszło. Ktoś – lub coś – czuwał nade mną. Chcę wierzyć, że moje życie zawsze znajdowało się pod opieką Boga. Tylko On decyduje o tym, ile dni jeszcze przeżyję.
Część dotycząca kwestii woli, samowoli, albo woli Boga sprawia mi większą trudność. Dopiero gdy doświadczę silnego bólu emocjonalnego lub zakończonych porażką prób naprawiania siebie – staję się gotów do oddania swego życia w ręce Boga. I to poddanie się Jego woli, jest niczym cisza po burzy. Gdy moja własna wola pokrywa się z przewidzianą dla mnie wolą Boga, odczuwam wewnętrzny spokój.
JAK TO WIDZI BILL – str. 68
Ponawianie wysiłku
Wiem, że po tej „wpadce” czujesz zapewne ból i żal, ale proszę, nie martw się chwilową utratą spokoju wewnętrznego. Z jak największym opanowaniem ponów po prostu swój wysiłek, wracając do pracy nad Programem AA – szczególnie zaś nad tymi jego fragmentami, które dotyczą medytacji i samooceny.
Pozwól też, że zaproponuję, abyś w nadmiernym poczuciu winy ujrzał to, czym ono jest naprawdę – swego rodzaju drugim obliczem pychy. Szczera skrucha z powodu tego, co się stało, jest w porządku, ale wina – nie.
Prawdę mówiąc, nie jest wykluczone, że do „wpadki” tej doprowadziło właśnie nierozumne poczucie winy związane z tzw. porażkami moralnymi. Na pewno powinieneś przypatrzyć się takiej możliwości. Ale nawet i w takim przypadku nie ma sensu winić się za niepowodzenie – karygodnie zachowujemy się tylko wtedy, gdy z premedytacją przestajemy starać się o osiągnięcie czegoś lepszego.
List, 1958
DZIEŃ PO DNIU
Posiadanie sponsora
Dlaczego ludzie w tym programie zawsze sugerują, by znaleźć sponsora? Wątpiący ludzie pytają: „Skoro mam całą wspólnotę, do której mogę się zwrócić, to po co mi sponsor?”. Biorąc pod uwagę fakt, że mamy podstępne umysły, cała wspólnota dałaby nam zbyt wiele odpowiedzi.
Jeśli nie podobałaby nam się jedna odpowiedź, moglibyśmy udać się do innej, a potem do jeszcze innej, aż otrzymalibyśmy odpowiedź, której pragnęliśmy. Byłaby to jednak samowola i sprzeczność z oddaniem naszej woli pod opiekę naszej Siły Wyższej. Sponsor może kontrolować naszą samowolę.
Czy mam sponsora?
Siło Wyższa, obym nauczył się nie kierować własną wolą i obym zachował jasność umysłu, by nie igrać z własnym życiem.
Dzisiaj porozmawiam z moim sponsorem o….
SPACER W SUCHYCH MIEJSCACH
Najlepszy wynik jest sprawiedliwy i uczciwy.
Zasady ponad osobowością.
Patrząc w przyszłość, mogę stanąć w obliczu możliwego konfliktu z inną osobą w związku z jakąś kwestią. Jak powinienem na to zareagować?
Jeśli mam postępować zgodnie z moimi zasadami, powinienem trzymać się idei dążenia do najlepszego wyniku dla wszystkich zainteresowanych. Patrzenie na te konflikty jak na wygraną lub przegraną może być bardzo szkodliwe. Jeśli wydaje mi się, że wygrywam, gdy się mylę, to na dłuższą metę przegram. Jeśli wydaje mi się, że przegrywam nawet wtedy, gdy mam rację, mogę wiedzieć, że wszystko rozwiąże się z czasem. Zawsze jednak będę wygrywał, jeśli zachowam trzeźwość myślenia i będę unikał urazy i goryczy.
Nic dziwnego, że świat jest nękany konfliktami. Miliony ludzi przyzwyczaiły się do samolubnych sposobów myślenia i zachowania, które z pewnością powodują takie konflikty. Wiele szkód wyrządzają ludzie, którzy są absolutnie pewni, że zawsze mają rację.
Jako istoty ludzkie nie możemy oczekiwać, że będziemy wyłączeni z tych konfliktów tylko dlatego, że mamy program Dwunastu Kroków. Mamy jednak sposób na skuteczne radzenie sobie z takimi konfliktami, gdy reagujemy zgodnie z zasadami. To czyni nas w pewien sposób uprzywilejowanymi ludźmi, ale dobrze jest wiedzieć, że każda osoba może mieć takie same przywileje, przestrzegając właściwych zasad.
Choć każdy konflikt może wydawać się nieprzyjemny, daje mi on okazję do nauki i rozwoju. Będę starał się czerpać korzyści z każdego takiego konfliktu.
ZACHOWAJ TO W PROSTOCIE
Sam musisz urosnąć, bez względu na to, jak wysoki był twój dziadek – przysłowie irlandzkie
Każdy z nas otrzymał szansę na wyzdrowienie. Teraz od każdego z nas zależy, co z nim zrobimy. Czasami będziemy ciężko pracować, aby szybko rosnąć. Innym razem nasz rozwój będzie wolniejszy. To jest w porządku. Nie bierzemy udziału w wyścigu. Nasze tempo nie jest ważne. Ważne jest to, że cały czas pracujemy nad naszym powrotem do zdrowia.
Wszyscy jesteśmy częścią wspólnoty, troskliwej grupy. Jesteśmy jednymi z wielu. Ale każdy z nas jest ważny. Każdy z nas będzie miał własny sposób pracy nad naszym programem poprzez lektury, przyjaciół, spotkania i to, co wiemy o tym, jak działa życie. Każdy z nas tworzy cud powrotu do zdrowia. Następnie bierzemy nasz cud i dzielimy się nim z innymi, aby mogli zbudować swój cud.
Modlitwa na dziś: Siło Wyższa, pomóż mi pracować nad rozwojem. Pomóż mi być osobą, która jest ważną częścią grupy.
Działanie na dziś: Dzisiaj będę pracować nad postrzeganiem siebie jako bardzo ważnej osoby. Przypomnę sobie, że zdrowienie innych zależy również od mojego powrotu do zdrowia. Jestem potrzebny.
JĘZYK WYZWOLENIA
Zatroszczenie się o siebie
Nie możemy jednocześnie wyznaczać własnych granic i troszczyć się o uczucia innych. Jest to niemożliwe. Te dwie czynności są sprzeczne ze sobą. Współczucie jest olbrzymią zaletą. Jednakże jest bardzo ciężko wykorzystać tę zaletę, żeby wyznaczyć swoje granice.
Dobrze jest troszczyć się o innych i dbać o ich uczucia; zasadniczą sprawą jest jednak dbać o siebie. Czasami musimy dokonać wyboru, aby zadbać o siebie we właściwy sposób.
Niektórzy z nas żyją w głęboko zakodowanym przekonaniu, wyniesionym z domu lub z kościoła, że nie wolno ranić uczuć innych ludzi. Możemy zastąpić to przekonanie nowym, które mówi, że nie wolno nam ranić samych siebie. Czasami, kiedy troszczymy się o siebie, inni reagują, jakbyśmy zranili ich uczucia.
Nie szkodzi. To doświadczenie będzie dla nas lekcją. Pomoże nam rozwinąć się i wzbogaci zarówno nas, jak ich. Najlepszy wpływ, jaki możemy wywrzeć na innych ludzi polega na przyjęciu odpowiedzialności za siebie i daniu innym tej samej szansy.
Troska o innych jest potrzebna. Niańczenie ich nie jest potrzebne. Możemy nauczyć się rozdzielać jedno od drugiego.
Dzisiaj wprowadzę konieczne ograniczenia. Uwolnię się od potrzeby przesadnego dbania o uczucia innych ludzi; zamiast tego zadbam o własne. Udzielę sobie pozwolenia, aby zatroszczyć się o siebie, zdając sobie sprawę, że jest to najlepsze, co mogę zrobić dla siebie i innych.
Dzisiejsze refleksje – wszystkie w wersji audio
ŻYCIE W TRZEŹWOŚCI
Zacząć żyć aktywnie
Bardzo trudno jest siedzieć spokojnie, starając się nie robić czegoś, czy nawet nie myśleć o tym. Znacznie łatwiej jest być aktywny i robić co innego – coś innego niż to, czego chcemy unikać.
Tak samo jest z piciem. Wydaje się, że nie wystarczy po prostu starać się unikać kieliszka jako takiego albo nie myśleć o nim. Im więcej myślimy o kieliszku, którego nie chcemy wypić, tym bardziej, oczywiście, zaprząta on nasze myśli. A to jest niedobrze. Lepiej zająć się czymś, wszystko jedno czym, co zajmie nam myśl i skieruje naszą energię w innym kierunku.
Tysiące spośród nas zastanawiało się, co zrobimy z czasem, jaki będziemy mieli do dyspozycji, gdy przestaniemy pić. Rzecz jasna, że kiedy zerwaliśmy z piciem, wszystkie godziny, które kiedyś spędzaliśmy na obmyślaniu, skąd wziąć na kieliszek, na piciu, na dochodzeniu do siebie po bezpośrednich skutkach pijaństwa, nagle stały się wielkimi przerwami w czasie, które jakoś trzeba było zapełnić.
Większość z nas miała pracę. Ale mimo to pozostawały nam długie, puste minuty i godziny, z którymi trzeba było coś zrobić. Potrzebne nam były nowe nawyki działania, żeby wypełnić tę próżnię i wykorzystać energię nerwowo poprzednio absorbowaną przez naszą obsesję picia.
Każdy, kto próbował zerwać z jakimś nawykiem wie doskonale, że łatwiej to zrobić zastępując ten nawyk jakąś nową, odmienną działalnością, niż po prostu przestać robić to, co dotąd robiliśmy, nie zajmując się niczym innym. Zdrowiejący alkoholicy często powiadają, że „nie wystarczy tylko przestać pić”. Samo niepicie jest czymś negatywnym i bezpłodnym. Przekonuje nas o tym własne doświadczenie.
Aby trwać w niepiciu musimy zastąpić picie jakimś programem pozytywnego działania. Musimy nauczyć się żyć w trzeźwości. Wielu lęk zmusił do uświadomienia sobie, że mamy problem z piciem. I przez krótki okres tenże lęk może niektórym z nas pomóc w powstrzymaniu się od picia. Ale lęk nie jest stanem przyjemnym, który powinien utrzymać się przez dłuższy czas.
Staramy się więc wykształcić w sobie zdrowy respekt wobec potęgi alkoholu, tak jak ma się zdrowy respekt przed cyjankiem, jodyną czy innymi truciznami. Nie umierając wciąż ze strachu przed tymi truciznami większość ludzi stara się dbać o swoje zdrowie i ma dość rozsądku, żeby tych trucizn nie łykać. My, w AA wiemy już teraz, co znaczy alkohol i mamy dość rozsądku, żeby go nie pić. Ale ten nasz stosunek oparty jest na doświadczeniu z pierwszej ręki nie zaś na widoku trupiej czaszki na etykiecie butelki.
Skoro lęk nie potrafi nam podpowiedzieć, co robić z tymi pustymi godzinami bez picia, to co możemy zrobić?
Znaleźliśmy wiele różnych pożytecznych i korzystnych rodzajów działalności. Niektóre są lepsze od innych. Opiszemy tu dwa ich rodzaje. Na pierwszym miejscu to, co wydaje się nam korzystniejsze.
Po pierwsze – Działalność w AA i wokół AA
Gdy doświadczeni członkowie AA mówią, że aktywność pomogła im w zdrowieniu z alkoholizmu, zazwyczaj mają na myśli działalność w AA i wokół AA.
Jeśli macie na to chęć, możecie taką działalność rozpocząć nawet przed zdecydowaniem czy staniecie się członkami AA, czy też nie. Na to nie trzeba niczyjej zgody ani zaproszenia.
W gruncie rzeczy zanim zdecydujemy, co zrobić z problemem picia, warto pobyć jakiś czas wśród członków AA. Nie trzeba nic robić — tylko siedzieć i przyglądać się. Przebywanie na spotkaniach AA nie spowoduje, że zostaniemy uznani za alkoholików, czy że będziemy musieli stać się uczestnikami tej wspólnoty, tak jak przebywanie w kurniku nie zrobi z nas kury.
Zanim „przyłączymy się” do AA, możemy spróbować czegoś w rodzaju „suchej zaprawy” czy próby generalnej.
Rzeczy, które robimy na początku w AA, mogą wydawać się całkiem nieważne, ale ich skutki są cenne. Możemy te czynności nazwać „przełamywaniem lodów”, ponieważ dzięki nim raźniej czujemy się wśród nieznajomych nam ludzi.
Zauważycie, że po zakończeniu spotkania AA niektórzy z obecnych zwykle zabierają się do odstawiania składanych krzeseł, opróżniania popielniczek czy odnoszenia do kuchni filiżanek po kawie i herbacie.
Dołączcie do nich. Zdziwi was, jaki wpływ wywrze na was uczestniczenie w tak wydawałoby się drobnych zajęciach. Możecie pomagać w pozmywaniu naczyń, ułożeniu literatury czy pozamiataniu podłogi. Pomaganie w tych drobnych pracach fizycznych nie oznacza bynajmniej, że człowiek staje się woźnym czy dozorcą lokalu grupy. Nic z tych rzeczy. Po latach takiego postępowania i przyglądania się przyjaciołom, którzy postępowali podobnie, wiemy że praktycznie każda osoba szczęśliwie zdrowiejąca w AA przez jakiś czas zajmowała się czynnościami porządkowymi czy przygotowaniem poczęstunku i zmywaniem po nim. Wyniki tych zajęć są w naszym odczuciu konkretne, dobroczynne i zazwyczaj zaskakujące.
Faktycznie wielu z nas zaczęło czuć się dobrze w środowisku AA dopiero wtedy, gdy zaczęliśmy pomagać w tych drobnych czynnościach. Czuliśmy się swobodniej i mniej myśleliśmy o piciu, gdy podejmowaliśmy odpowiedzialność za wykonanie jakichś drobnych, regularnych zadań – na przykład dostarczanie napojów orzeźwiających i kanapek, ich przygotowanie i podawanie, pełnienie roli witającego nowych w grupie czy innych rzeczy, które trzeba było robić. Po prostu obserwując innych możemy zorientować się, co musi być zrobione, żeby przygotować spotkanie AA i zrobić po nim porządek.
Rzecz jasna, nikt nie musi robić tego wszystkiego. W AA nie żąda się nigdy od nikogo, żeby coś robił, albo czegoś nie robił. Ale te proste, drobne usługi i zobowiązanie się (przed samym sobą) do ich rzetelnego pełnienia miały – i nadal mają – nieoczekiwanie dobry wpływ na wielu z nas. Pomagają nadać naszej trzeźwości trochę więcej fizycznej zaprawy.
Obracając się w grupie AA dostrzeżesz też inne zadania czekające na wykonanie. Usłyszysz, jak rzecznik podaje różne informacje a skarbnik zbiera datki do kapelusza. Podjęcie się tych czynności po pewnym okresie niepicia (w większości grup wymaga się 90 dni), to dobry sposób wypełnienia czasu niegdyś spędzanego na piciu. Gdy te zajęcia was zainteresują, warto zajrzeć do broszurki zatytułowanej „Grupa AA”, gdzie znajdziemy wyjaśnienie, co robią i jak są wybierani „funkcjonariusze” grupy. W AA nikt nie jest „nad” ani „pod” nikim. Wśród członków nie ma klas ani warstw czy hierarchii, ani funkcjonariuszy mających jakieś prawa kierownicze czy władcze. AA nie jest organizacją w zwykłym tego słowa znaczeniu, lecz bractwem ludzi równych.
Wszyscy zwracają się do siebie po imieniu i kolejno wykonują czynności konieczne przy organizowaniu spotkań grupy, czy inne niezbędne funkcje.
Nie jest wymagane jakieś wykształcenie czy specjalne kwalifikacje zawodowe. Nawet jeśli nigdy nie lubiłeś włączać się do grupy ani nie byłeś nigdzie przewodniczącym albo rzecznikiem, dojdziesz do wniosku – o czym przekonało się wielu z nas – że w grupie AA łatwo wykonywać zadania i że czynią one dla nas cuda, stwarzając mocny kościec dla naszego zdrowienia.
A teraz opowiemy o innego rodzaju działalności pomagającej nam powstrzymać się od picia.
Po drugie – Zajęcia nie związane z AA
Rzecz ciekawa, choć prawdziwa, że zrywając z piciem niektórzy z nas początkowo przeżywają jakby okres zaniku wyobraźni. Ciekawe, bo przecież w okresie picia wykazywaliśmy nieraz niezwykłą wyobraźnię. W ciągu tygodnia potrafiliśmy błyskawicznie wymyślić więcej powodów (usprawiedliwień?) do picia niż większość ludzi wymyśli przez całe życie dla wszystkich innych celów. (Przy okazji, w praktyce panuje zasada, że ludzie pijący normalnie – nie-alkoholicy – nigdy nie muszą usprawiedliwiać się, że piją, czy nie piją).
Gdy ustaje potrzeba wymyślania powodów do picia często odnosimy wrażenie, że nasze mózgi zastrajkowały. Niektórzy z nas stwierdzają, że nie potrafią wymyślić niczego, co robiliby bez picia! Może dzieje się tak dlatego, że rozstaliśmy się właśnie z nawykiem. A może umysłowi potrzebny jest spokojny okres rekonwalescencji – po ustaniu aktywnego alkoholizmu. W obu przypadkach stan taki nie trwa długo. Już po miesiącu trzeźwości wielu z nas zauważa różnicę, a po trzech miesiącach nasze umysły stają się jeszcze jaśniejsze. W drugim roku po porzuceniu picia zmiana jest uderzająca. Mamy wrażenie, że nasza energia fizyczna i umysłowa jest większa niż kiedykolwiek. Lecz to właśnie, w pozornie niekończącym się pierwszym okresie niepicia, niektórzy z nas mówią: „Co by tu robić?”
Na taką ewentualność podajemy tutaj krótką listę czynności, od których w początkowym okresie można zacząć. Lista nie wygląda, być może, interesująco czy podniecająco, lecz obejmuje czynności, jakie wielu z nas wykonywało, żeby wypełnić pierwsze puste godziny w czasie, gdy nie byliśmy w pracy czy z naszymi niepijącymi przyjaciółmi. Wiemy, że daje to efekty. Zajmowaliśmy się na przykład takimi rzeczami, jak:
- Spacery – szczególnie do nie znanych nam miejsc, w parku czy za miastem. Spokojne, łatwe przechadzki, nie żadne uciążliwe marsze.
- Czytanie – chociaż niektórzy z nas zaczynali się niecierpliwić przy czytaniu czegoś, co wymagało większego skupienia.
- Zwiedzanie muzeów i galerii sztuki.
- Ćwiczenia fizyczne – pływanie, gra w golfa, jogging, joga czy inny rodzaj ćwiczeń zalecany przez lekarza.
- Zabranie się do od dawna zaniedbanych czynności – zrobienie porządku w szufladzie biurka w miejscu pracy czy w domu, posortowanie gazet i papierów, odpisanie na listy, powieszenie obrazów czy inne zajęcia, które wciąż odkładaliśmy na potem.
Jednakże, jak stwierdziliśmy, ważną rzeczą jest, żeby nie przesadzić z żadnym z zajęć. Projekt uporządkowania wszystkich szaf (albo całego strychu, garażu, piwnicy czy mieszkania) brzmi prosto. Ale po jednym dniu ciężkiej pracy fizycznej przy porządkach możemy zmęczeni, brudni, nie skończywszy pracy rozczarować się, zniechęcić i mieć jej dość. Nasza rada jest taka: trzeba planować rzeczy, które można wykonać. Nie zaczynać od uporządkowania całej kuchni albo wszystkich naszych archiwów, lecz jednej szuflady czy jednego dużego segregatora albo teczki. Następną zrobimy nazajutrz.
- Próba znalezienia nowego hobby – nic kosztownego czy męczącego: jakaś miła, leniwa rozrywka, coś, w czym nie musimy celować ani zwyciężać, a tylko przeżywać odświeżająco odmienne chwile. Wielu z nas znalazło sobie hobby o jakim nawet nie śniło, na przykład brydż, makrama, opera, ryby tropikalne, stolarka, szycie, piłka (ręczna czy nożna), pisanie, śpiewanie, rozwiązywanie krzyżówek, gotowanie potraw, podglądanie życia ptaków, teatr amatorski, wyroby ze skóry, ogródek, żeglarstwo, gitara, kino, taniec, gra w kulki, bonsai (japońska sztuka nadawania karłowatym krzewom czy drzewkom przyjemnych form zewnętrznych) czy kolekcjonowanie czegokolwiek. Wielu z nas stwierdza, że obecnie z prawdziwą przyjemnością zajmujemy się rzeczami, których przedtem nie wzięlibyśmy w ogóle pod uwagę.
- Powrót do jakiegoś dawnego sposobu spędzania czasu – z wyjątkiem, sami wiecie, czego. Może, gdzieś upchany leży nie tknięty od lat komplet akwareli albo przybory do szydełkowania, akordeon, stół pingpongowy z rakietkami, warcaby lub kości, a może kolekcja taśm magnetofonowych, czy notatki do powieści. Niektórym z nas zrobiło dobrze „dokopanie” się do tych rzeczy, odkurzenie ich i ponowne zajęcie się nimi. Jeśli zdecydujecie, że na nic wam się nie przydadzą pozbądźcie się ich.
- Zapisanie się na jakiś kurs – czy nie myśleliście zawsze. że dobrze byłoby mówić po rosyjsku czy językiem Suahili? Zająć się dla przyjemności historią czy matematyką? Zdobyć wiedzę z zakresu archeologii czy antropologii? Prawie wszędzie organizowane są kursy korespondencyjne czy telewizyjne albo kursy dla dorosłych — dla przyjemności, niekoniecznie dla dyplomu, które odbywają się raz w tygodniu. Czemu nie spróbować? Wielu z nas przekonało się. że kursy nie tylko poszerzają naszą wiedzę o życiu, ale mogą również doprowadzić do podjęcia pracy w zupełnie nowej dziedzinie.
Jeśli jednak nauka ma nam ciążyć, to zrezygnujmy z niej bez wahania. Każdy z nas ma prawo zmienić pogląd i zarzucić zajęcie wymagające większego wysiłku, niż warto w nie wkładać. „Porzucenie” czegoś może wymagać odwagi i być rzeczą sensowną, jeśli to, co rzucamy nie jest dla nas dobre, albo nie nadaje naszemu życiu pozytywnego, przyjemnego czy zdrowego aspektu.
- Dobrowolne podjęcie się jakiejś pożytecznej usługi.
Bardzo wiele szpitali, zakładów opieki nad dziećmi. Kościołów i innych organizacji desperacko poszukuje ochotników do różnego rodzaju działalności. Wybór jest szeroki, od czytania niewidomemu, do klejenia kopert dla potrzeb Kościoła czy zbierania podpisów pod polityczną petycją. Sprawdź w pobliskim szpitalu, kościele, urzędzie czy klubie jakie prace ochotnicze są w waszej społeczności.
Przekonaliśmy się, że samopoczucie bardzo się nam poprawia, gdy świadczymy nawet drobne usługi dla dobra naszych braci. Nawet samo szukanie możliwości świadczenia takich usług daje dużo i jest interesujące.
- Zadbanie o swój wygląd – wielu z nas niezbyt dba o to. A przecież zmiana fryzury czy coś nowego z ubrania, nowe okulary czy nawet nowe uzębienie doskonale wpływa na nasze samopoczucie. Często postanawialiśmy sobie, że musimy coś zrobić w tym względzie, a pierwsze miesiące trzeźwości są dobrym na to okresem.
- Pozwolenie sobie na coś lżejszego. Nie wszystko, co robimy, musi być poważnym wysiłkiem w kierunku poprawy samego siebie, chociaż każdy taki wysiłek jest wart podjęcia i podnosi nasze mniemanie o sobie. Wielu z nas uważa, że ważną rzeczą jest przeplatanie spraw poważnych z rzeczami, które robimy dla zabawy. Lubicie balony? Ogród zoologiczny? Balonową gumę do żucia? Filmy z braćmi Marx? Muzykę soul? Czytanie science fiction czy powieści detektywistycznych? Opalanie się? Saneczkowanie? Jeśli nie, to sami znajdziecie jakieś zajęcie bez alkoholu, które nic wam nie da poza czystą zabawą. Spróbujcie. Zasługujecie na to.
- I w końcu ostatni punkt – Ten punkt niech każdy wypełni sam. Mamy nadzieję, że nasza lista pobudziła waszą wyobraźnię i że zrodził się w niej inny pomysł, niż te które my proponujemy… Czy tak? Świetnie! No to do dzieła.
Ale na koniec słówko przestrogi. Wielu z nas potrafi przesadzić z entuzjazmem i zabrać się do zbyt wielu rzeczy naraz. Na tę okoliczność mamy doskonały hamulec, o czym przeczytacie / posłuchacie w rozdziale 18 pod tytułem „Śpiesz się powoli”.